تب استفاده از اینترنت ماهواره ای «استارلینک» مدتی است حداقل در شبکه های اجتماعی بالا گرفته است. با این حال، چندین سؤال حقوقی در مورد استفاده و فروش Starlake وجود دارد. محمد رضایی جوزانی، کارشناس ارشد حقوق تجارت الکترونیک، در یادداشتی که برای دیجیاتو نوشت، به این موضوع از منظر حقوقی پرداخت. متن یادداشت را در زیر بخوانید:
اینترنت ماهواره ای به عنوان یکی از پدیده های فناوری نوین در عرصه ارتباطات جهانی، تحول عظیمی در دسترسی به شبکه اینترنت ایجاد کرده است. پروژه Starlink در کنار پروژه های دیگری مانند OneWeb یکی از بزرگترین پروژه های اینترنتی ماهواره ای اسپیس ایکس است که از ماهواره های کم ارتفاع ساخته شده و تاکنون موفق شده است دسترسی به اینترنت را برای مناطقی که از شبکه های معمولی محروم بوده اند، فراهم کند. اما ورود این فناوری در ایران با موانع قانونی و قانونی مواجه است که نیاز به بررسی دقیق دارد.
به گزارش دیجیاتو، گاهی اوقات به جنبه های حقوقی استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران می پردازیم و سعی می کنیم چالش ها، مقررات موجود و الزامات قانونی در این زمینه را بررسی کنیم.
قوانین چه می گویند؟
قانون منع استفاده از تجهیزات ماهواره ای در ایران یکی از قوانین کلیدی است که ممکن است مربوط به استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران باشد. این قانون که در سال 1373 تصویب شد، هرگونه ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات ماهواره ای را ممنوع می کند. در این قانون نکته ای وجود دارد که تعریف محدودی از «تجهیزات ماهواره ای» ارائه می کند. این تعریف بر تجهیزات دریافت برنامه های تلویزیونی ماهواره ای تمرکز دارد و تبصره ماده 3 و ماده 5 آیین نامه این قانون به طور ضمنی به این موضوع اشاره دارد.
در واقع این تعریف در هنگام تصویب قانون مربوط به برنامه های تلویزیونی ماهواره ای مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و مفهوم گسترده تری از دریافت اطلاعات از طریق تجهیزات مختلف را شامل نمی شود. اما اکنون با گسترش فناوری هایی مانند استارلینک که از ماهواره ها برای ارسال و دریافت داده های اینترنتی استفاده می کند، این سوال مطرح شده است که آیا قانون شامل این تجهیزات جدید می شود یا خیر. برخی از کارشناسان معتقدند که این قانون باید Starlink را نیز شامل شود. زیرا تجهیزات او همچنین از ماهواره ها برای ارسال و دریافت داده ها استفاده می کند، حتی اگر این نوع فناوری در زمان تصویب این قانون وجود نداشت.
اما از نظر حقوقی برای جرم انگاری و مجازات یک رفتار باید قانون جرم بودن آن را مشخص کند وگرنه جرم محسوب نمی شود. در علم حقوق به این موضوع اصل قانونی بودن جرم و مجازات گفته می شود.
این اصل به ویژه در موضوعات جدیدی مانند اینترنت ماهواره ای اهمیت فزاینده ای پیدا می کند. زیرا قوانین کیفری باید به طور مشخص و مشخص رفتار مجرمانه را جرم انگاری کنند. در این زمینه برخی حقوقدانان معتقدند از آنجایی که قانون منع تجهیزات ماهواره ای تنها شامل تجهیزات دریافت برنامه های تلویزیونی می شود، تجهیزات اینترنت ماهواره ای را نمی توان مشمول این قانون کرد.
اینترنت ماهواره ای بر خلاف تلویزیون های ماهواره ای برای ارسال و دریافت اطلاعات اینترنتی استفاده می شود و از نظر فنی و ماهوی با تجهیزات دریافت سیگنال های تلویزیونی متفاوت است و منظور از قانون «ممنوعیت استفاده از تجهیزات گیرنده ماهواره ای» ممنوعیت تجهیزاتی است که دریافت برنامه های تلویزیونی؛ بنابراین، بر اساس اصل قانونی بودن جرم و مجازات بر اساس اصل 36 قانون اساسی و مواد 2، 10، 12، 13 و 18 قانون مجازات اسلامی و تفسیر مضیق قوانین جزایی، نمی توان این دو فناوری را مشابه و مشابه دانست. مشمول مجازات قانون مذکور می باشد. در نظریه مشورتی رئیس اداره حقوقی قوه قضائیه نیز به وضوح به این نظر اشاره شده است.
نکته دیگری که در رابطه با استفاده از استارلینک در ایران باید به آن توجه داشت، مقررات مربوط به قاچاق کالا است. با توجه به اینکه تجهیزات استفاده از اینترنت ماهواره ای در قالب کالای خارجی بدون رعایت تشریفات مندرج در بند 1 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به کشور وارد شده است. ماده 18 و 18 این قانون، کالای قاچاق محسوب می شود و حمل، نگهداری، عرضه یا فروش این وسایل مشمول تخلف از قانون مذکور است. بر اساس این مواد قانونی، مرتکب به ضبط اموال قاچاق و جزای نقدی محکوم می شود.
ابعاد حقوقی حکمرانی در فضای مجازی اینترنت ماهواره ای
در کشورهایی که زیرساخت های ارتباطی آن ها تحت کنترل دولت است، استفاده از فناوری های جدید مانند استارلینک چالش های حقوقی و فنی مختلفی را ایجاد می کند. برخی از کشورها از جمله هند و روسیه هنوز مجوز استفاده از این فناوری را صادر نکرده اند و یا کشوری مانند فرانسه سیاست ثابتی در خصوص استفاده از این تجهیزات در نظر نگرفته است، بنابراین با شکایت دو سازمان محیط زیست و نگرانی های زیست محیطی، مجوز استارلینک لغو شد و پس از آن مجوز فعالیت در آن کشور صادر شد.
با توجه به سیاست‌های ملی و بین‌المللی ایران در حوزه ارتباطات اینترنتی، معرفی قانون تصویب وضعیت و اصلاح کنوانسیون (کنوانسیون) اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) در سیزدهمین اجلاس سران منتخب کشور منعقد شد. کشورهای عضو در سال 1989 (نیس) و مجوز مبادله اسناد مصوب آنها، ضمن تایید حق مسلم حاکمیت هر کشور در تنظیم سیستم مخابراتی خود و با توجه به اهمیت روزافزون این امر به دلیل حفظ صلح و آرامش در توسعه اقتصادی و اجتماعی بین کشورها، دولت های متعهد به این اساسنامه، حقوق و تکالیفی را که موجب احترام به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران به ویژه در زمینه ارتباطات اینترنتی می شود، در نظر گرفته اند.
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارش خود از تحلیل وضعیت سرویس های اینترنت ماهواره ای مدار پایین در ایران (مورد استارلینک)، ضمن اشاره به چالش های استفاده از این فناوری، راهکارهایی را برای مقابله با این پدیده نوظهور پیشنهاد می کند. :
1. رفع موانع ساختاری برای تقویت مزیت رقابتی پیوند زمینی
2. تفاهم نامه همکاری و اعطای مجوز به شرکت های اینترنتی ماهواره ای و سینرژی دیپلماتیک
3. تصمیمات نامطلوب، از جمله جرم انگاری خرید، فروش و استفاده از تجهیزات و به اشتراک گذاری بدون مجوز. اقامه دعوی علیه شرکت ارائه دهنده خدمات غیرمجاز به دلیل تداخل فرکانسی با سرویس های ماهواره ای شرکت های دارای قرارداد با ایران و یا خدمات رادیویی کشور.
در این راستا، آینده اینترنت ماهواره ای در ایران با توجه به شرایط موجود به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله الزام «هیئت تنظیم مقررات رادیویی اتحادیه بین المللی مخابرات» یا RRB برای همکاری اسپیس ایکس با جمهوری اسلامی ایران نقض قوانین بین المللی و قوانین سرزمینی؛ ابتدا باید دید ایران قصد دارد به چالش های حقوقی و فنی این فناوری پاسخ دهد و چه راهکارهایی را برای مقابله با این فناوری و شرکت های فعال در این زمینه انتخاب می کند. مقررات حقوقی و بین المللی چگونه آغاز خواهد شد؟
