سرگرمی روز: قلعه ناصری به عنوان یکی از قلعه های مهم جنوب سیستان و بلوچستان همواره شمار زیادی از مسافران و گردشگران را در مناسبت های مختلف و تعطیلات بویژه ایام نوروز به خود جذب می کند.
این قلعه ازبزرگترین و مهمترین قلعه های خشت و گلی در استان سیستان و بلوچستان محسوب می شود.
با توجه به اسناد به جای مانده ناصر الدوله فرمانفرما که در سال ۱۲۵۸ هـ .ق حـاکم کـرمان و بلوچستان بود، پیشنهـاد ساخت این دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر) به ناصر الدین شاه قاجار داد که در سال ۱۲۶۴هجری شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط استاد «حسین معمارباشی کرمانی» ساخته شد.
کار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقّر حکمرانی بلوچستان که تا آن سال قلعه کهن و عظیم بمپور بود، به این قلعه انتقال یافت.
این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و ۵۰۰ متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از ۱۵۰ اتاق، هال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاکم نشین بود.
قلعه ناصری در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آشنایی با قلعه ناصری ایرانشهر
در سیستان و بلوچستان پر رمزوراز بار دیگر به‌سمت قلعه‌ای کهن رفتیم تا ناگفته‌های آن را بازگو کنیم؛ قلعه‌ای که از دوران قاجار به یادگار مانده و دژی مستحکم در ایرانشهر بوده است.
قلعه ناصری ایرانشهر که با نام‌های دیگری همچون ناصریه و دوست محمدخان نیز آن را می‌شناسند سازه‌ای دفاعی بوده که ساخت آن حدود هفت سال زمان برده است.
معماری این دژ کهن و آنچه که در طول تاریخ بر آن گذشته در نوع خود جالب توجه است.
این سازه خشت و گلی بعد از قلعه بمپور به‌عنوان مهمترین قلعه سیستان و بلوچستان شناخته می‌شود که در ایام مختلف سال گردشگران و علاقه‌مندان از آن بازدید می‌کنند.
اگرچه قلعه ناصری جاذبه‌ای مهم و در خور توجه است اما آن‌طور که باید و شاید به آن رسیدگی نشده و متاسفانه بیشتر بخش‌های آن تخریب شده است.
در حال حاضر مسئولان در تلاش‌اند تا مرمت و بازسازی این مجموعه را انجام دهند؛ همچنین بر اساس گفته عبدالحمید خدایاری رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایرانشهر مقدمات آماده‌سازی قلعه‌های ناصری ایرانشهر و بمپور برای ثبت جهانی در چشم انداز ۲۵ ساله در حال انجام است.
ثبت ملی: قلعه ناصری در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
- تنها در ایام خاصی مانند عید نوروز امکان بازدید از فضای داخلی قلعه برای عموم وجود دارد.
- اگر به‌دلایلی باید از فضای داخلی قلعه بازدید کنید، با اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ایرانشهر تماس بگیرید و از مسئولان مربوطه راهنمایی بخواهید.
- بهترین زمان سفر به مناطق جنوبی کشور، فصول خنک سال هستند.
- پیرامون قلعه بازارچه‌ای جذاب وجود دارد که می‌توانید از آن ماهی و میگو، صنایع دستی، میوه و سبزیجات تازه و… تهیه کنید.
- در سفر به نواحی مختلف کشور، از جمله ایرانشهر، به باورها و فرهنگ مردم محلی احترام بگذارید.
داخل قلعه ناصری
این بنا با ابعاد ۱۹۴×۱۹۴ متر و در زمینی به مساحت حدودی ۳۷۰۰۰ متر مربع ساخته شده است.
خشت، گل و آجر از مصالح اصلی این سازه‌اند که در ساخت حصارها و برج‌هایی که باقی‌مانده ساروج، آجر و خشت خام استفاده شده و به‌دلیل وسعت این قلعه می‌توان گفت که برای ساختن آن مصالح زیادی به‌کاررفته است.
این قلعه با مصالح درجه یک ساخته شده که پس از گذشت یک قرن در برابر سرما، گرما و بلایای طبیعی همچنان استوار ایستاده است.
حصار قلعه در مجموع ۹ برج دیده‌بانی (۷ برجک و ۲ برج در جلو) دارد.
قطر دیوارهای حصار در روی سطح زمین به ۵ متر و ارتفاع آن به حدود ۷ متر می‌رسد.
در دیوارهای بیرونی قلعه اشکال هندسی کار شده و معماران ایرانی قسمتی را به‌شکل دایره‌ها و نیم‌دایره‌ها در بالای برج در آورده‌اند؛ در قسمتی دیگر خشت و گل‌هایی با اشکال لوزی به چشم می‌خورد.
همچنین در این بنا اشکال مثلثی بسیار ظریف و بی‌نقصی را نیز می‌بینیم و برای نور خورشید هم پنجره‌ها و قسمت‌هایی تعبیه شده است.
تمامی این اشکال و ویژگی‌ها با هنر و ظرافت بی‌مانند هنرمندان ایرانی کنار هم قرار گرفته‌اند.
برای نگهبانان، جان‌پناهی و جلوگیری از دید از خارج قلعه، در بالای دیوار از داخل قلعه، معبری به عرض بیش از یک متر در ارتفاع ۵ متری از زمین تعبیه شده است.
بر روی جان‌پناه‌ها نیز سوراخ‌هایی برای لوله‌های تفنگ مدافعان به‌کار برده‌اند.
این قلعه تمام ویژگی‌ها و قسمت‌های یک قلعه مانند حوض‌خانه‌های بسیار بزرگ، شاه‌نشین و مهمان‌خانه‌های مجلل با نقش‌ونگارهای بسیار زیبا، معماری قدیمی ایرانی و سربازخانه که بخش مهم قلعه است را دارد.
دارای حداقل هفت حیاط بزرگ، بیش از ۱۵۰ اتاق، مجموعه‌های اصطبل، شاه‌نشین، سربازخانه، اسلحه‌خانه، حمام و دیگر بخش‌ها بوده است.
اگرچه معماری داخلی قلعه تخریب شده، اما آجرنمای تزیینی سردر ورودی و برج‌های آجرکاری شده دو طرف دارای انواع طرح‌های رج‌چینی، دندان‌موشی، هندسی، لوزی و چلیپایی است که این نوع تزیین سبک معماری به‌کار رفته در برج‌های ارگ بم در استان کرمان را یادآوری می‌کنند.
پس از تخریب قلعه تنها حمام آن به‌صورت ویرانه‌ای باقی ماند که در ساخت آن لوله‌های سفالی مورد استفاده قرار گرفته است.
پس از عملیات خاک‌برداری مشخص شد که به‌غیر از ساختمان اصطبل که پی‌سازی با آجر دارد، سایر سازها بر روی زمین ساخته شده و هیچ‌گونه پی‌سازی در بناها انجام نگرفته است.
