تخریب لایه ازن بر ایران چه تأثیری دارد؟

16 سپتامبر مصادف با 26 سپتامبر روز جهانی ازن است.

به گزارش سرگرمی روز، 16 سپتامبر روز جهانی ازن است. این لایه به اندازه اکسیژنی که تنفس می کنیم اهمیت دارد، زیرا مولکول های ازن که از سه اتم اکسیژن تشکیل شده و در لایه استراتوسفر در ارتفاع 18 تا 50 کیلومتری از سطح زمین پراکنده شده اند، می توانند پرتوهای فرابنفش خورشید را جذب کنند. و جلوگیری کنید که مقدار زیادی از آن به سطح زمین، اقیانوس ها، جنگل ها تبدیل شود. این لایه با جذب اشعه ماوراء بنفش خورشید باعث تداوم حیات در کره زمین می شود و حفظ آن نیازمند توجه و اقدام جهانی است و تخریب آن به معنای نابودی حیات انسان است، در حالی که تخریب لایه اوزون اثرات زیادی بر روی کره زمین دارد. مرگ و زندگی مردم و محیط زیست اگرچه مولکول های ازن ناپایدار هستند، اما توانایی جذب پرتوهای مرگبار فرابنفش خورشید را دارند که به نام UV-B شناخته می شود. این لایه که به اوزون معروف است مانند سپری از ارگانیسم های زمین در برابر این تشعشعات خطرناک محافظت می کند.

ازن در حالت عادی گازی بسیار سمی است و در سطح زمین تماس با آن باعث سوزش و التهاب دردناک دستگاه تنفسی می شود اما در لایه های بالایی جو لایه ای محافظ تشکیل می دهد که تخریب آن باعث می شود. پرتوهای خطرناک فرابنفش خورشید آسیب های جبران ناپذیری به موجودات سیاره زمین وارد می کند. از جمله این آسیب ها می توان به آسیب عدسی چشم (آب مروارید) و نابینایی، آفتاب سوختگی و در نهایت سرطان پوست، تضعیف سیستم دفاعی بدن، پیری زودرس، اختلال در مکانیسم فتوسنتز گیاهان و کاهش محصولات کشاورزی، کاهش رشد و … اشاره کرد. تخریب فیتوپلانکتون در آب دریا، که منبع غذایی اصلی برای موجودات بزرگتر است – و به افزایش گرمایش جهانی کمک می کند.

ایران یکی از کشورهایی است که در عرض های جغرافیایی میانی نیمکره شمالی قرار دارد. میانگین ازن روی زمین ایران در حدود 286 دابسون (هر 100 دابسون یک میلی متر) با حداکثر و حداقل به ترتیب 310 و 266 در ماه های اسفند و مهر در نوسان است که در دهه های اخیر کاهش چشمگیری نداشته است و این ناهنجاری است. بسیار ضعیف با سرعت 0.09 دابسون در حال افزایش است.

آلودگی هوای غالبی که بر سلامت و زندگی موجودات زنده تأثیر می گذارد با شش شاخص اندازه گیری می شود که ذرات زیر 10 و 2.5 میکرون، ازن، مونوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد که بیشتر برای بررسی کیفیت هوای شهری استفاده می شود، مورد استفاده قرار می گیرد.

این آلاینده ها مستقیماً در تخریب مولکول های ازن در لایه استراتوسفر دخالت ندارند و شاخص های آلودگی مانند میزان اتم های کلر و برم موجود در جو به ویژه در لایه استراتوسفر به عنوان معیاری برای اندازه گیری تخریب ازن استفاده می شوند، هرچند برخی آلاینده ها می توانند در تولید آلاینده های ثانویه مانند ازن تروپوسفر موثر باشند. این ربطی به لایه ازون استراتوسفر ندارد.

دولت جمهوری اسلامی ایران کنوانسیون وین و پروتکل مونترال را در سال 1368، سپس اصلاحیه لندن و کپنهاگ در سال 1375، اصلاحیه مونترال در سال 1386 و اصلاحیه پکن را در سال 1390 تصویب کرد. آخرین اصلاحیه در سال 2016 به تصویب رسید. اصلاحیه کیگالی نامیده می شود که بیان می کند گازهایی که جایگزین گازهای مخرب لایه ازن شده اند باید از چرخه مصرف حذف شوند زیرا اگرچه این گازها مضر نیستند، اما گازهای گرم کننده هستند. 160 کشور این اصلاحیه را تصویب کرده اند.

برای اولین بار اثر مخرب لایه اوزون در قطب جنوب مشاهده شد و ماهواره ها هر ساله این اثر را رصد می کنند. مساحت لایه اوزون قطب جنوب در یک اندازه گیری سالانه به 30 میلیون کیلومتر مربع رسیده است که در چند سال گذشته این وسعت حدود 24 کیلومتر مربع بود و در آخرین اندازه گیری در 5 سپتامبر 2024 این عدد اعلام شد. 13 میلیون کیلومتر مربع. تنها اثر مخرب روی لایه اوزون اتم های برم و کلر نیست. آتش‌سوزی‌ها از جمله آتش‌سوزی جنگل‌ها باعث تولید گاز گوگرد می‌شوند و توسط جریان‌های باد به قطب‌ها منتقل می‌شوند و در زمستان‌های قطبی اثر مخربی بر لایه ازن می‌گذارند. در این شرایط دانشمندان سعی می کنند اثر انسان را از اثر طبیعی بر لایه اوزون جدا کنند.

تاکنون طبق برنامه زمانبندی حذف مواد مخرب لایه لایه لایه لایه لایه لایه لایه لایه لایه اوزون تحت کنترل پروتکل مونترال، CFCها، متیل کلروفرم، تتراکلرید کربن و متیل بروماید در بخش آفات غیرقرنطینه حذف شده اند و حذف هیدروکلرو فلوئوروکربن ها انجام شده است. نیز طبق برنامه حذف و حذف شد.

ایران علاوه بر حذف گازهای مضر، واردات CFC را تا سال 2020 بیش از 35 درصد کاهش داده است و تا سال 2025 این کاهش واردات به 67.5 درصد خواهد رسید. بر اساس مطالعات انجام شده، با توجه به اقدامات انجام شده برای احیای لایه اوزون، پیش بینی می شود تا سال 2066 سطح لایه قطب جنوب به سطح سال 1980 بازگردد. در این شرایط، اثرات ناهنجاری در قطب جنوب کاهش یافته و از مرکز اوزون قطب جنوب به مناطق دیگر سرایت خواهد کرد و کشورهایی مانند استرالیا، نیوزلند و شیلی بیشتر از کشورهای شمالی آسیب خواهند دید.

شفیع موسوی، محقق دفتر حفاظت از لایه اوزون، درباره تاثیر تخریب لایه اوزون بر ایران گفت: با توجه به اینکه ایران در نیمکره شمالی قرار دارد، اثرات مضر کمتری نسبت به کشورهای نزدیک به قطب جنوب دارد وضعیت ازن در قطب شمال نیز به جنبه های نگران کننده ای رسیده است. مقدار اتم های برم و کلر در قطب شمال بیشتر از قطب جنوب است.

وی ادامه داد: قطب جنوب سردتر از قطب شمال است و به همین دلیل شرایط برای ایجاد حفره های بزرگ در قطب شمال نادرتر از قطب جنوب است، اما کارشناسان می گویند اگر گرمایش زمین ادامه پیدا کند باعث ایجاد حفره های بزرگ در قطب شمال می شود. پوسته لایه تروپوسفر سردتر می شود و در نتیجه فرآیند تخریب لایه ازن در قطب شمال مانند قطب جنوب است. در نهایت این مشکل باعث آسیب به کشورهای نیمکره شمالی زمین خواهد شد. در این شرایط، جلوگیری از افزایش دمای جهانی به جلوگیری از تخریب لایه لایه ازن در قطب شمال کمک می کند. در سرزمین ما میانگین کل ازن در سرزمین ایران حدود 300 دابسون در نوسان است.

اقدامات ایران برای جلوگیری از افزایش اشعه ماوراء بنفش

کارشناس اداره تحقیقات حفاظت از ازن با اشاره به اینکه کشورهای اسکاندیناوی در نزدیکی قطب شمال بیشترین تاثیر را داشته اند، با بیان اینکه ازن در ایران تغییر بسیار کمی داشته است، گفت: با این حال، ما سعی می کنیم از مقدار طبیعی اشعه UV تجاوز نکنیم. ازن اشعه ماوراء بنفش خورشید را جذب می کند. ایران در یک فلات قرار دارد و در مقایسه با کشورهای هم عرض جغرافیایی با ارتفاع کمتر، تابش اشعه ماوراء بنفش بالاتری دارد. در صورت تخریب لایه لایه ازن، شدت فاجعه افزایش می یابد.

موسوی مردم را به رعایت احتیاط های لازم در برابر اشعه ماوراء بنفش توصیه کرد و گفت: باید جنبه های کنترل و محافظت را خودمان در نظر بگیریم و مراقب پوست و چشم خود باشیم. عینک آفتابی و ضد آفتاب راه خوبی برای محافظت از خود هستند. مردم بیشتر مراقب باشند چون آب مروارید و بسیاری از مشکلات دیگر در ایران وجود دارد. اشعه ماوراء بنفش برای انسان، حیوانات، گیاهان و دریاها مضر و مضر است. باعث آسیب به اجسام و حتی رنگ خودروها می شود. همچنین می تواند به DNA انسان آسیب برساند. آفتاب سوختگی نیز می تواند به سرطان پوست تبدیل شود.

وی درباره متمم کیگالی خاطرنشان کرد: 160 کشور این اصلاحیه را تصویب کرده اند که بر گازهای گلخانه ای تمرکز دارد. این گازهای گلخانه ای شامل گازهای مورد استفاده در سیستم های خنک کننده مانند یخچال های تجاری و مسکونی می باشد. در پروتکل مونترال، گازهای مخرب جایگزین این گازها شد، اما پس از اصلاحیه کیگالی، کشورهایی که از این گازها آسیب بیشتری دیده بودند، زودتر موضوع حذف این گازها از چرخه مصرف را تصویب کردند. ایران نیز در برابر گازهای گلخانه ای آسیب پذیر است، اما از آنجایی که توافقنامه پاریس هنوز امضا نشده است، این روند در ایران تصویب نشده است، البته دولت نیز پذیرش اولیه خود را انجام داده است و ما در حال پیگیری و صحبت با نمایندگان مجلس هستیم. مایلم، این باید در اسرع وقت انجام شود

موسوی در پایان تصریح کرد: پس از تصویب باید محدودیت های قانونی را آغاز کنیم. گازهای جایگزین باید معرفی شوند و پس از سال 2027 روند حذف تدریجی گاز مضر آغاز می شود و تا سال 2047 حدود 85 درصد از این گازهای گرمایشی باید از چرخه مصرف خارج شوند. بر اساس محاسبات انجام شده، بر اساس توافق پاریس برای جلوگیری از افزایش دمای کره زمین به بیش از 2 درجه سانتیگراد، حذف این گاز گلخانه ای می تواند میانگین دما را نیم درجه کاهش دهد.